ایران سرزمینی است در برگیرنده ی گروه های قومی، زبانی و دینی گوناگون. هر یک از این گروه ها ، به ویژه گروه های قومی غیر ایرانی مهاجر ترک (ترک زبانان آذربایجان)، ترکمن و عرب فرهنگ و زبان ویژه ی جامعه ی خود را دارند، که جدا از فرهنگ و زبان قوم های ایرانی کرد، لر، بلوچ و مانند آن ها بوده است. فرهنگ های این اقوام ایرانی و غیر ایرانی با همه ی گونه گونی به سبب همزیستی تاریخی- اجتماعی طولانی در سرزمین ایران در برخی وجوه، قرابت ها و اشتراکاتی دارند که آن ها را به یکدیگر نزدیک می کند و میان مردم آن ها یک همبستگی فرهنگی و یک باور و آرمان جمعی، فرهنگ ملی یا وحدت ملی ایرانیان را در پهنه ی جغرافیایی سیاسی سرزمین ایران جلوه گر می سازد و قوم های ملی ایران را به هم می پیوندد و وحدت ملی را به مفهوم فرهنگی آن پدید می آورد.
وحدت در یک یا چند عامل مانند زبان، دین، مذهب، برخی الگوهای رفتاری و آئینی-عقیدتی، و داشتن تاریخ و سرزمین و مرزهای مشترک فرهنگی در شکل دادن همبستگی و هویت ملی بسیار کارساز است. (علی بلوکباشی:1388)
همان طور که پیش از این گفته شد، ایران سرزمینی است که مردم آن با بیش از چهارده مدل سکوت با هم ار تباط برقرار می کنند و برای تبادل مفاهیم رمز هایی را در اداب آیینی خود( از جمله صرف چای) نهادینه کرده اند.
مراسم آیینی صرف چای در میان مردم ترکمن نیز مانند دیگر نقاط ایران برپایه نشانه فرهنگی سکوت و حامل معنا است
دشت گرگان از دیرباز محل زندگی ترکمن ها بوده است. یمونها، گوکلانها و تکه ها از گروههای هم تبار و بزرگ ترکمن ها می باشند که در این منطقه زندگی می کنند و بخش از آنها نیز در کشور جمهوری ترکمنستان و در حوالی خیوه بسر می برند. گروهی از آنها به زندگی کشاورزی رو آورده اند و گروهی به زندگی دامداری ادامه می دهند.
منوچهر ترکمان در کتاب آشنایی با جامعه عشایری ایران می نویسد (( ترکمن ها از نظر گذران زندگی به دو دسته تقسیم می شوند: جمورها کشاورزند و چارواها دامپروند و بز و گوسفند و اسب پرورش می دهند. به زبان ترکمنی سخن می گویند و قالی بافی آنها اهمیت اقتصادی فراوانی دارد.))
ترکمن های ایران تقریباً همگی در شهرستانهای گرگان، بندر ترکمن، آق قلا، گنبدکاووس و بجنورد تا قوچان مستقر می باشند دو طایفه بزرگ یموت و گوکلان از دیر باز به ایران آمده اند. یموت ها به دو گروه آق و آتابای و شریف-و جعفربای شامل یارعلی و نورعلی تقسیم می شدند. امروزه جعفربای، آتابای و آق آتابای به طوایف مستقلی مبدل گردیده اند. جعفربای در بخش گمیشان درکرانه دریای خزر زندگی می کنند، آتابای ها در آق قلعه (پهلوی دژ) و آتابای ها در حوالی گنبدکاووس . گوکلان ها نیز شامل دو گروه بزرگ تای و دو دورغه تقسیم می شدند. سرزمین گولان در شمال گنبد در بخشی به همین نام تا بجنورد ادامه دارد. بیشتر ترکمن های تکه در ترکمنستان بسر می برند اما عده ای از انها نیز در ایران در جگلان بجنورد سکونت دارند. قرنس که از گوکلان بود حالا مستقل شده در گلی داغی مستقر می باشد. ترکمن های نخورلی نیز در دهستانی به همین نام در جگلان زندگی می کنند]پورکریم 1341-48:لوگاشو1359[
در پژوهش میدانی مردم شناسی در ایران باید به یک نوع سکوت خاص ترکمن ها اشاره شود که حضور نشانه فرهنگی سکوت را در میان این مردمان یادآور می شود
سکوتی به نام (تک داشتن) که به گویش مازندرانی به معنی سکوت کردن و جلوی زبان خود را گرفتن معنا می شود. هر نو عروس تا چندین سال اول ازدواج خود باید در حضور بزرگان خانواده داماد تک داشته باشد و فقط به گفته ها گوش می دهد و به آنها عمل می کند.در بعضی از موارد تک داشتن برای احترام بیشتر با روی داشتن یا پوشاندن صورت در حضور بزرگان نیز رایج است. البته سطوح اجتماعی مختلف ترکمن، مانند همه اقوام ایران در طی زمان و موقعیت های اجتماعی متفاوت آداب قدیم را بر طبق زندگی امروز خود اجرا می کنند، اما سکوت نهادین شده در رفتار زن ترکمن همچنان واضح و مبرهن است
و چای اسبابی می شود تا سکوت به معنای احترام و مصلحت اندیشی قومی، به روابط خانوادگی و اجتماعی تحکیم دوباره بخشد. هر چند در طی سال ها، اسباب صرف چای میان ترکمن ها تغییر یافته و پیاله ها و قوری های کوچک جایش را کم کم به فلاسک های بزرگ و استکان های وارداتی داده است اما چای برای ترکمن ها همان اهمیت گذشته را دارد.
محمد میر شکرایی در کتاب مردم شناسی چای در ایران می نویسد: ترکمن ها در مجالس خود برای پذیرایی چای سفره می اندازند و در آن نان و خوراکی های دیگر مثل پنیر و کره و کلوچه و غیره می گذارند و در پیش هر کس یک قوری کوچک چای و یک پیاله کوچک چینی قرار می دهند . در خانه نیز مهمان در هر ساعتی وارد شود سفره پهن می کنند و به تعداد مهمانان قوری و پیاله و چای و نان و خوردنی ها دیگر می گذارند .
اما در حال حاضر از قوری های کوچک خبری نیست، نه در بازار برای فروش و نه در خانه برای پذیرایی به عتیقه جاتی بدل شدند در بوفه ها و یادگاری از ایام قدیم، حتی در شهر ترکمن نشین آق قلا ، آنها که پیشه شان اجازه اسباب مجالس و مهمانی هاست قوری را از بساط کار خود حذف کرده اند و می گویند چای در فلاسک ها گرم می مانند و خوش عطر تر. اما چیزی که پا برجاست آیین ارتباطی چای است.
ترکمن ها چای را در خانه می خورند نه در قهوه خانه و قهوه خانه در آق قلا هیچگاه نهاد اجتماعی برای ارتباط آدم های شهر نبوده است، و چون فرهنگ استفاده از قلیان در خانه با آداب و سنن این گروه های اجتماعی مغایرت دارد، معدود استفاده کننده گان قلیان به قهوه خانه ها می روند. شاید قهوه خانه در شهر برای مهمان ها و تازه وارد ها باشد. چای برای ترکمن ها احترام است به اعضاء گروه اجتماعی خود که در خانه های هم دور هم جمع می شوند. در پذیرایی ترکمنی چای محور اصلی است و اگر چه قوری های کوچک در گذر زمان از این آیین حذف شده ، هنوز سفره چای در خانه ترکمن پهن است.
در فرهنگ ترکمن مانند برخی از مردمان ایران معمول است که اگر برگ چاي روي سطح آن بايستد، و رديف استكان‌ها كه اتفاقا در راستاي يكديگر قرار گيرند، نشانه آمدن مهمان است، و بلندي و كوتاهي و تعداد برگ‌ها، قد و اندازه و تعداد مهمانان را معلوم مي‌دارد. چای را خانم خانه تهیه می کند اما مهمان آن را از سفره بر می دارد نه از دست میزبان . و تا هر چند فنجان که بخواهد برای خود چای می ریزد . مهمان خود از خود پذیرایی می کند. تعارف در هنگام صرف چای و البته در آداب ترکمن ها جایی ندارد، سفره چای آماده است. بسم الله. ترکمن ها در خانه و در کنار بزرگان و اقوام خود چای می نوشند و همچنین در مراسم آیینی خود جایگاه خاصی برای صرف چای قائل هستند. مانند جشن عروسی که بخش مهم آن را صرف چای تشکیل می دهد.
سفره چای در عروسی ترکمن، به دو بخش تقسیم می شود . بخش اول در ابتدای جشن بزرگان هر دو فامیل به خانه داماد می روند و در دو قسمت مجزای مردان و زنان چای می نوشند. در این بخش از مهمانی، سفره ی بزرگی پهن می شود و به طول سفره فلاسک های چای چیده می شوند و شیرینی و اسباب پذیرایی را روی سفره می گذارند.
آیین ارتباطی چای در مراسم ازدواج، سفره چای جوانان، ایران، آق قلا، 1390
بعد از رفتن بزرگان پسران جوان و دوستان داماد سفره چای مجزای با داماد دارند ، سفره چای جوانان همراه با صدای خنده و شیرین کاری های دوستان داماد است.
از بین این همه نوشیدنی معمول و از میان تمام اسباب پذیرایی آنچه به عنوان نشانه فرهنگی در میان مردم ترکمن باقی مانده است. سفره ی است که دورتا دورش می نشینند و به پشتی های ترکمنی تکه می زنند، چای می نوشند و گفتگو می کنند.
واي باورم نميشه ” تك داشتن ” يعني سكوت .چقد تفاوته بين شرق تا غرب يه استان !!!!!!!!!!! باور كنيد ما تا حالا اينو برا كسي كه خيلي سرو زبون داره شنيديم و استفاده كرديم!!!!!!!!!!!!!!!!!ولي فك كنم به خاطر ايهامي كه كلمه “داشتن “داره دو تا استنباط كاملا متفاوت ازش شده.داشتن به معني در اختيار داشتن چيزي(سر و زبون داشتن) و داشتن به معني نگه داشتن ،پرهيز كردن از چيزي.(زبان را نگه داشتن)
استاد زبانشناسي داشتيم ميگفت يه كيسه فريزر برداريد از رامسر تا چالوس بريد بپرسيد بهش چي ميگن ببينيد چند تا كلمه پيدا مي كنيد ،حالا اون كلمات به هم تا حدودي مرتبطند ولي اين ديگه خيلي فرق داره دقيقا برعكسه!!!!!!!!!!!!
تشکر، زبان زنده و پویاست. سکوت‌ها در هر زبان و فرهنگی داری معناست.